زامبی‌ها چه هستند و از کجا آمده‌اند؟

شاید دوست داشته باشی:

در این اتاق‌ها، از ترس و وحشت فریاد خواهید زد!

[   اتاق فرار ترسناک   ]

همه چیز به غرب آفریقا بازمی‌گردد…!

بیایید در ابتدا به این سوال پاسخ بدهیم که زامبی چیست؟ زامبی در اکثر مراجع لغوی و ادبی به جسدی گفته می‌شود که پس از مرگ دوباره بیدار شده است و اشتهای زیادی به خوردن گوشت انسان دارد. حال اگر فردی توسط زامبی دیگری گاز گرفته شود، آلوده به ویروس زامبی می‌شود و دقایقی بعد او نیز تبدیل به یک مرده متحرک خواهد شد.

زامبی‌ها معمولا به صورت موجوداتی قوی اما روباتیک به تصویر کشیده می‌شوند. موجوداتی با بدن پوسیده و کبود که تنها ماموریت آن‌ها تغذیه کردن است. این مردگان متحرک معمولا توانایی تکلم ندارند و فقط صداهایی شبیه به ناله از خود بروز می‌دهند.

رویارویی با زامبی در دنیای واقعی:

معرفی بهترین اتاق فرارهای سبک زامبی!

مانند دیگر مفاهیم موجود در ادبیات و فلسفه، بر سر اینکه زامبی چیست و مفوم زامبی دقیقا از کجا آمده است، اختلاف نظر زیادی وجود دارد. یونانیان باستان ممکن است اولین تمدنی بوده باشند که ترس از مردگان را به دل انسان‌ها انداختند.

باستان‌شناسان در قرن بیستم تعداد زیادی از گورهای عجیب مربوط به یونان باستان را کشف کردند که توسط سنگ‌ها و سایر اشیاء سنگین پوشانده شده بودند. اعتقاد بر این است که این سنگ‌ها برای جلوگیری از زنده شدن مردگان روی گورها قرار داده می‌شد.

اما از این حقیقت تاریخی که بگذریم، از نظر بخش عمده‌ای از دانشمندان شکل‌گیری مفهوم زامبی به غرب آفریقا و سال 1700 میلادی بازمی‌گردد. زمانی که برده‌داری در این قاره تحت حاکمیت فرانسه به اوج خود رسیده بود.

طبق ماجرایی که در ادامه شرح می‌دهیم، در قرن هجدهم بردگان آفریقایی به سرزمین هائیتی در کارائیب فرستاده شدند. جایی که بعدها جولانگاه سربازان آمریکایی و آلمانی شد.

زمانی که سربازان آمریکایی پس از اشغال هائیتی به سرزمین خود برمی‌گشتند، مفهوم هیجان‌انگیز و جدیدی تحت عنوان مردگان زنده (the Living Dead) در میان آن‌ها شکل گرفته بود. مفهومی که آمریکا از آن زمان به فیلم‌های دراماتیک و فانتزی خود وارد کرد و با استقبال زیادی مواجه شد.

اما این مفهوم چگونه بر سر زبان‌های سربازان آمریکایی افتاده بود؟ چرا بحث بر سر این موضوع که زامبی چیست و چه چیزی باعث ظهور و تکامل زامبی‌ها شده است، این قدر داغ و مهم شد؟ خیلی عجله نکنید. به زودی به پاسخ تک‌تک این پرسش‌ها می‌رسیم.

مفهومی که از فرهنگ برده‌داری ظهور کرد…

گفتیم که از نظر اکثریت تاریخ‌شناسان، ریشه زامبی‌ها به اوایل قرن هجدهم برمی‌گردد. در این زمان فرانسوی‌ها ادعای مالکیت بر غرب آفریقا را داشتند و همۀ سیاه‌پوستان را بردۀ خود کرده بودند و سر کار گذاشته بودند.

کار این برده‌ها آسان نبود. چرا که ساعت‌ها کار در مزارع و دشت‌های سوزان باعث می‌شد که آن‌ها جان خود را از دست بدهند. در این دوره عده‌ی زیادی از سیاه‌پوستان به دلیل رفتارهای خشن و بی‌رحم فرانسوی‌ها جان سپردند…

پس از اینکه فرانسه هائیتی را تصرف کرد، تعدادی از برده‌داران اروپایی حاضر در آفریقا عده‌ی زیادی از سیاه‌پوستان را از غرب آفریقا به هائیتی و حوزۀ کارائیب فرستادند تا در مزارع آنجا کار کنند.

کار سیاه‌پوستان در مزارع به قدری سخت بود که آن‌ها را درست مانند مردگان جلوه می‌داد. در همان دوران بود که استفاده از کلماتی مانند Ndzumbi و Nzambi از غرب آفریقا به تمام جهان سرایت کرد.

سیاه‌پوستان از این کلمات (به ترتیب) به عنوان «جسد» و «روح فرد مرده» در زبان کنگویی استفاده می‌کردند. این بردگان معتقد بودند که بالاخره یک روز از بردگی وحشیانه رهایی خواهند یافت و پس از مرگ، به بهشت ​​خود به نام لان گینه (Lan Guinee) خواهند رفت.

با این حال، این قانون وجود داشت که اگر برده‌ای دست به خودکشی می‌زد، از لان‌گینه محروم می‌شد. بنابراین او باید در وضعیتی شبیه مرده متحرک باقی می‌ماند و تا رسیدن به بهشت گرفتاری را در قالب در بدن خود تحمل می‌کرد.

از این رو، در فرهنگ هائیتی زامبی‌ها بیشتر به شکل قربانیان بدبخت دیده می‌شوند تا هیولاهای وحشتناک و گوشتخواری که امروز در فیلم‌ها و سریال‌ها می‌بینیم. پروفسور امی ویلنتس از دانشگاه کالیفرنیا مفهوم تاریخی زامبی‌ها را به زیبایی توضیح می‌دهد:

در آن زمان، خودکشی تنها راه یک برده برای کنترل بدنش بود. با این حال ترس از تبدیل شدن به زامبی او را از انجام این کار باز می‌داشت. اما متاسفانه در نهایت هیچ استراحت و بهشت ابدی‌ای برای این افراد در دسترس نبود. هر روز مثل روز قبل و شاید طاقت‌فرساتر بود. در واقع آن‌ها از ترس زامبی نشدن، زامبی باقی می‌ماندند. برده‌هایی مثل مردگان متحرک که در مزارع بزرگ و ابدی کار می‌کردند.

تکامل مفهوم Zombie در طول زمان

در دهۀ 1790 و اوایل دهۀ 1800، سیاهان هائیتی علیه حاکمیت اروپا شورش کرده و خود را از بردگی رها کردند. بعد از اولین انقلاب سیاه موفق، سنت دومینگ به هائیتی تغییر نام داد و استعمارگران فرانسوی و بریتانیایی از این منطقه فرار کردند.

با این حال، هائیتی کاملا از نفوذ اروپا آزاد نشد. برده‌داران اروپایی دوباره قدرت گرفتند و این بار قوانینی تحت عنوان کد نوآر (Code Noir) اجرا کردند. قوانینی که اصولی وحشیانه‌تر برای برده‌داری در خود داشت. طبق کد نوآر، بردگان نمی‌توانستند هیچ ارتباطی با فرهنگ یا مذهب قبلی خود داشته باشند و باید تمام اصول اعتقادی خود را رها کنند.

به این دلیل، همۀ بردگان مجبور به پذیرش مسیحیت شدند و اینجا بود که هائیتی ترکیبی از ادیان و فرهنگ‌های فرانسوی، بریتانیایی، عربی و آفریقایی را در خود جای داد. با گذشت زمان، دین جدیدی در هائیتی شکل گرفت که ریشه‌های فرانسوی و آفریقایی داشت. این دین چیزی نبود جز آئیینی به نام وودو (Voodoo)!

سیاه‌پوستان همچنان در حال تحمل شکنجه‌های وحشیانۀ فرانسوی‌ها بودند. همۀ این شرایط وحشیانه دست به دست هم دادند که ساکنین هائیتی رو به مناسک عجیبی مانند آدم‌خواری و قربانی کردن انسان‌ها بیاورند. پاسخ این پرسش که زامبی چیست و از کجا نشات گرفته است را باید از همین دوران و در زمان تکامل دین وودو در هائیتی جست و جو کنیم.

مردم هائیتی باور داشتند که زامبی‌ها اجسادی هستند که توسط جادوگرانی معروف به Bokor دوباره زنده شده‌اند. واژه بوکور نیز از غرب آفریقا سرچشمه می‌گیرد. بوکورها از بدن قربانی برای انجام اعمال شیطانی استفاده می‌کردند.

مردگان متحرک هالیوود را تسخیر می کنند…

شورش بردگان هائیتی در سال 1915 حضور ایالات متحده در این مناطق را تهدید کرد. این شورش به ویژه برای صاحبان آمریکایی مزارع مانند کابوسی وحشتناک بود. لذا در سال 1915، ارتش ایالات متحده هائیتی را اشغال کرد تا از منافع آمریکا محافظت کند و آلمانی‌ها را از ساخت پایگاه در آنجا باز دارد.

اما گویا هدف اصلی آمریکایی‌ها این بود که جلوی مدرنیزه شدن آن سرزمین بدوی را بگیرند. در ضمن، نیروهای آمریکایی سعی کردند آئین وودو را نیز از بین ببرند؛ اما تلاش آن‌ها بی‌نتیجه ماند.

با بازگشت سربازان آمریکایی‌ به ایالات متحده، آیین وودو و مفهوم زامبی در این سرزمین محبوبیت زیادی پیدا کرد. در دهه 1920، اولین اثر هنری در ژانر زامبی به هنرهای سینمایی و ادبی آمریکا معرفی شد. از این زمان به بعد، داستان‌های zombie تا حدود زیادی جایگزین داستان‌های سنتی ارواح در ادبیات غرب شد.

شاید خوشت بیاد:

آیا ما مغلوب زامبی های آخر الزمانی خواهیم شد؟

ماجرای جزیره جادویی زامبی چیست؟

وقتی در تاریخ ادبیات این سوال مطرح می‌شود که اولین اثر ادبی در ژانر زامبی چیست، بسیاری به کتاب جزیرۀ جادو اثر ویلیام سیبروک اشاره می‌کنند.

بسیاری از مورخین بر این باورند که سفرنامۀ ویلیام سیبروک که جزیرۀ جادو (The Magic Island) نام دارد، شخصیت‌های تخیلی ترسناک خود را از زامبی‌ها الهام گرفته است. سیبروک نویسنده و روزنامه‌نگار آمریکایی بود که با انتشار این کتاب در سال 1929 به شهرت زیادی دست یافت.

این نویسنده ادعا می‌کرد که در طول اقامتش در هائیتی، در مراسمات وودو شرکت کرده و این را دیده که بردگان هائیتی توسط خدایانشان تسخیر شده‌اند. حتی در یکی از فصل‌های این کتاب با نام «مردان مرده‌ای که در مزارع نیشکر کار می‌کنند»، سیبروک ادعا می‌کند که در یک مزرعه‌ی نیشکر با یک زامبی روبه‌رو شده است!

او در کتاب خود زامبی‌ها را این‌گونه توصیف می‌کند:

آن‌ها بدون اینکه کنترلی روی بدن خود داشته باشند، به طرز بی‌رحمانه‌ای در حال هجوم بودند. چشمانشان به شدت وحشتناک بود. آن چشم‌ها در حقیقت مانند چشم‌های یک مرده بودند. انگار دیگر هیچ‌جا را نمی‌دیدند و کاملا نابینا بودند!

پس از انتشار کتاب سیبروک، چندین فیلم، کارتون و کتاب در مورد مردگان متحرک منتشر شد. فیلم زامبی سفید (White Zombie) به کارگردانی Victor Halperin اولین فیلم با موضوع زامبی بود که در سال 1932 اکران شد.

پس از اکران این فیلم، بسیاری از فیلم‌های معروف دیگر مانند Night of the Living Dead ،World War Z و Dawn of the Dead زامبی‌ها را به عنوان آنتاگونیست معرفی کردند. (آنتاگونیست شخصیتی در داستان است که به عنوان دشمن اصلی قهرمان داستان (پروتاگونیست) معرفی می‌شود.) از دهۀ 1920 تا همین امروز، زامبی‌ها چندین نسل از تماشاگران سینما را سرگرم کرده‌اند.

نکتۀ جالب توجه این است که اواخر دهۀ 2000 و به خصوص سال 2010، سینما و ادبیات جهان شاهد انسانی‌سازی و رمانتیک‌سازی کهن‌ الگوی زامبی‌ها بود. به این شکل بود که این موجودات برای نخستین بار به عنوان دوستان و علاقه‌مندان انسان‌ها به تصویر کشیده شدند.

از نمونه‌های قابل توجه این آثار می‌توان به فیلم بدن‌های گرم، رمان‌ خدایان آمریکایی اثر نیل گیمن، نسل مردگان اثر دانیل واترز، آهنگ استخوان اثر جان مینی و انیمیشن عروس مردگان اثر تیم برتون اشاره کرد.

90 دقیقه پر التهاب و هیجان در شهر زامبی ها:

البته به جز فیلم‌های سینمایی سال‌های متمادی‌ست که زامبی‌های سوژه‌ی ساخت محصولات سرگرمی فراوانی در دسته‌های کتاب، سریال، بازی و ویدیوگیم بوده‌اند.
به طور مثال «آر ال استاین» مدت‌ها در آثار خود از زامبی‌ها به عنوان عناصر ترسناک استفاده می‌کرد و با استقبال مخاطبان خویش، که اکثرا در سنین نوجوانی نیز قرار دارند، مواجه می‌‌شد. نتفلیکس اقتباسی سه‌گانه از سری «خیابان وحشت» این نویسنده با همین نام ساخته و دنیای عجیب زامبی‌ها را از طریق دیگری به تصویر کشیده است.
در شاخه‌ی ویدیوگیم‌ها نیز می‌توان به بازی «آخرین بازمانده از ما» اشاره کرد که توسط شرکت «ناتی داگ» در سبک اکشن ماجراجوبی و ترس بقا ساخته شده است. در روایت داستان آمده که نوعی قارچ انگلی و مرموزی در سال 2038 داخل ایالات متحده شایع می‌شود که با تحت کنترل گرفتن مغز انسان‌ها و تغذیه از بدنشان آن‌ها را به موجودات هولناکی تبدیل می‌کند. «الی» که دختری نوزده ساله است در شهر «جکسون» برای بقا می‌جنگد.

آیا زامبی‌ها واقعی هستند؟

در دهه 1980، یکی از اهالی هائیتی به نام Clairvius Narcisse ادعا کرد که پس از دو سال کار اجباری در مزرعه‌ی قند از آن‌جا فرار کرده است. اما مسئله‌ی اصلی فرار کردن او نیست، بلکه علت فرار کردنش است.

او گفته است که در این مزارع داروهایی به او داده شد که او را به یک مرده متحرک تبدیل کرده و او در نتیجۀ مصرف این داروها، تمام دستورالعمل‌ها را بدون دخالت مغز اطاعت می‌کرده است! پس از انتشار این گفته‌ها در اخبار جهانی، یک دانشمند از دانشگاه هاروارد به نام وید دیویس تصمیم گرفت از واقعیت مسئله مطلع شود.

گویا ماجرا از این قرار است که بوکورهای هائیتی، دیویس را با پودری تحت عنوان پودر زامبی آشنا کرده‌اند. پودر زامبی متشکل از یک رشته سموم عصبی است که در ماهی بادکنکی یافت می‌شود و هنگامی که بلعیده می‌شود، فرد را در حالت مرگ قرار می‌دهد.

بوکورها به دیویس گفتند که قربانیان خود را پس از خوراندن پودر زامبی، با یک سم دیگر که از گیاه محلی Datura به دست می‌آمده، زنده می‌کردند و مطیع خود نگه می‌داشتند. ترکیب اصلی این گیاه «تترودوتوکسین» بود که اگر در دوزهایی با کشندگی کم استفاده شود، ممکن است علائم زامبی‌مانندی مثل مشکل در راه رفتن، سردرگمی ذهنی و مشکلات تنفسی ایجاد کند.

دوزهای بالای تترودوتوکسین می‌تواند منجر به فلج و کمای عمیق شود. علی‌رغم تحقیقات دقیق دیویس در این باره، جامعۀ علمی هیچگاه مطالعات او را تایید نکرد. پزشکان معتقد بودند که میزان سم موجود در این مواد برای قرار دادن انسان در حالت زامبی کافی نیست و این گیاهان تنها اثرات مقطعی دارند. بنابراین واقعی بودن زامبی‌ها در هاله‌ای از ابهام باقی ماند… .

البته به تازگی محققان فرانسوی پاسخی جدیدی به سوال زامبی چیست داده‌اند و با احیای یک ویروس باستانی که چهل و هشت هزار و پانصد سال در زمین منجمد گیر افتاده بود؛ جهان را حیرت‌زده کردند.
سرپرستی این مطالعه جدید را «ژان-ماری کلاوری» از دانشگاه «اکس مارسی» برعهده داشته و در این تحقیقات احتمالی درباره‌ی بازگشت سایر عوامل بیماری که در یخ‌های متراکم منجمد شدند؛ نیز به وجود آمد و دانشمندان را نگران کرد.
بحران تغییرات اقلیمی با گرمایش جهانی ممکن است بیشتر به این مسئله دامن بزند و تهدیدی دوباره برای زیست بشر محسوب شوند.
این ویروس که با نام‌های «پاندورای افسانه‌ای» و «پاندوراویروس یدوما» شناخته می‌شود یکی از 13 میکروبی‌ست که از درون هفت نمونه که قرن‌ها در عمق 16 متری کف دریاچه‌ای در یوکچی آلاس شمال شرقی روسیه محبوس بودند، احیا شده و در فرآیندی آزمایشگاهی یک ریزجاندار تک یاخته را مبتلا کرده است.
البته محققان دست‌اندرکار این تحقیق با اطمینان گفته‌اند که این ویروس هیچ خطری برای موجود زنده‌ای به پیچیدگی بشر ندارد.

چرا ما این‌قدر شیفته زامبی‌ها هستیم؟

شاید برای بسیاری از مردم سوال باشد که چرا دنیای مدرن و طرفداران فیلم و سریال، این‌قدر دوست دارند بدانند که زامبی چیست و بعد از گذشت حدود 100 سال از اولین فیلم زامبی هنوز از این عشق و علاقه به آن‌ها کاسته نشده است؟ به گفته آنجلا بسرا ویدرگار، محقق ادبی از دانشگاه استنفورد، ممکن است تاریخ مقصر این موضوع باشد.

ویدرگار در این باره به استنفورد نیوز می‌گوید:

درک بشر از خشونت، پس از بمباران هیروشیما و ناکازاکی در طول جنگ جهانی دوم به شدت تغییر کرد. چنین بلایایی در مقیاس بزرگ باعث می‌شوند که مردم مرگ‌ خود را در مقیاس انبوه تصور کنند و سپس بر بقای بهترین‌ها تمرکز کنند. موضوعی که در میان فیلم‌های Zombie رواج دارد. شما چند نفر برگزیده را می‌بینید که توانایی‌های ذهنی و بدنی فوق‌العاده‌ای دارند و باقی مردم جهان، شاید میلیون‌ها انسان، تبدیل به مرده متحرک شده‌اند.

حقیقت این است که در هر نوع بلایی، نوعی هیجان و حس بقا وجود دارد که بشر شیفتۀ هیجان نهفته در آن است. این کنجکاوی که قرار است چه بلایی سر قهرمانان داستان بیاید نیز در این شیفتگی موثر است. آیا در این فیلم زامبی‌ها پیروز می‌شوند و کل جهان آلوده می‌شود؟ یا انسان‌های سالم راهی پیدا می‌کنند و بر زامبی‌ها پیروز می‌شوند؟

حرف پایانی

در این مقاله سعی کردیم پس از بررسی مفهوم زامبی و ویژگی‌های ظاهری آن، به تاریخچۀ آن بپردازیم و ببینیم پشت پردۀ علاقۀ انسان به زامبی چیست؟ دیدیم که این مفهوم با برگشت سربازان آمریکایی از هائیتی بر سر زبان‌ها افتاد و پدیدۀ هیجان‌انگیز و جدیدی تحت عنوان مرده متحرک وارد اذهان عمومی کرد. مفهومی که آمریکا از آن زمان به فیلم‌های دراماتیک و فانتزی خود وارد کرده و با استقبال زیادی مواجه شده است.