این 8 رمز مخفی، تاریخ جهان را دگرگون کردند!

رمز‌و‌رازهای شگفت‌انگیز تاریخ؛ از رمزهای باستانی تا سیستم‌های پیچیدۀ امروزی

راجر بیکن، فیلسوف قرن سیزدهم، یه جملۀ جالب داره که می‌گه: «مردی که رازی رو می‌نویسه، دیوانه‌ست مگر اینکه اون رو از بقیه پنهون کنه». یعنی اگه قراره چیزی رو مخفی کنید، بهتره یه روش خوب براش داشته باشید! از زمان‌های خیلی قدیم، سیاست‌مدارها، فرماندهان نظامی و حتی عاشقان دل‌شکسته از روش‌های رمزگذاری برای پنهان کردن پیام‌های مهم خودشون استفاده می‌کردن. مارک فرای، نویسندۀ کتاب «The Story of Codes» گفته که: «هدف از رمزها و کدگذاری‌ها همیشه یه چیز بوده؛ پنهون کردن پیام‌ها طوری که دشمن‌ نتونه اون‌ها رو بخونه».

رمزگذاری و ارسال مخفی پیام در طول تاریخ

توی یونان باستان، ‌‌قاصدان یا پیک‌ها [چاپارها] برای مخفی کردن پیام‌هاشون، یه روش جالب داشتن. اون‌ها پیام‌هاشون رو روی سرهای تراشیده‌شون خال‌کوبی می‌کردن و منتظر می‌شدن تا موهاشون دوباره رشد کنه و بعد به‌سمت مقصد حرکت می‌کردن! با ظهور دستگاه‌های رمزگذاری مثل انیگما، روش‌های پیچیده‌تری برای مخفی کردن پیام‌ها ابداع شد. جالبه بدونید امروزه هم تراکنش‌های مالی اینترنتی با استفاده از رمزگذاری‌های پیشرفته انجام می‌شه.

حالا بیاید با هم نگاهی به هشت رمز افسانه‌ای بندازیم که تاریخ رو تغییر دادن!

1. رمز اسپارتی‌ها (Scytale)

فکر کنید یه نوار پوستی رو دور یه میلۀ چوبی بپیچید و بعد روی این نوار یه پیغام بنویسید. وقتی نوار رو باز کنید، پیام خوندنی نیست! اما اگه همون میله رو داشته باشید و نوار رو دوباره دورش بپیچید، پیام رو می‌تونید بخونید. اسپارتی‌ها از این روش ساده و خلاقانه برای ارسال پیام‌های رمزگذاری‌شده استفاده می‌کردن. پلوتارک، تاریخ‌نگار مشهور قرن اول، دربارۀ این روش این‌طور نوشته:

«یه تکه چوب و یه باریکه نوار به‌اندازه‌ای که دورش پیچیده بشه، درست می‌کنن، پیام رو روی نوار تابیده‌شده دور چوب، می‌نویسن. هر کدوم از اون‌ها رو به یه چاپار می‌دن که جداگانه به‌سمت مقصد ببرن. وقتی که هر دو قاصد به مقصد رسیدن، چوب و نوار رو با هم مطابقت می‌دن و اون‌وقته که پیغام قابلیت خوندن پیدا می‌کنه.»

2. رمز سزار؛ رمز معروف ژولیوس سزار (Caesar cipher)

رمز سزار یکی از مشهورترین رمزهای تاریخیه. این روش به شما اجازه می‌داد که هر حرف رو به تعداد مشخصی از حروف جلو ببرید. ژولیوس سزار، ژنرال رومی، از این روش برای مخفی کردن پیام‌هاش استفاده می‌کرد. سوتونیوس، تاریخ‌نگار رومی، می‌گه که سزار با این رمز حروف رو جابه‌جا می‌کرد و کسی که می‌خواست پیام رو بخونه باید از قاعده‌ای خاص که از قبل بهش گفته شده بود، پیروی می‌کرده. حتی «کاما سوترا» هم توی قرن چهارم به خانم‌ها توصیه می‌کرد که هنر مخفی‌نویسی رو یاد بگیرن!

3. رمز فراماسون‌ها؛ رمز خوک (Pigpen cipher)

توی قرن هجدهم، فراماسون‌ها از «رمز خوک» یا همون «رمز کثیف» برای پنهان کردن پیام‌های خودشون استفاده می‌کردن. این رمز شامل یه شبکه با حروف بود که برای رمزگذاری پیام‌ها از زوایای شبکه استفاده می‌کرد. فرای گفته که این رمز به نام‌های مختلفی شناخته می‌شه و حتی توی جنگ استقلال آمریکا هم ازش استفاده شده.

4. رمز بزرگ لویی چهاردهم؛ رمز پیچیده‌ترین پادشاه تاریخ

اگه فکر می‌کنید رمزگذاری فقط یه موضوع قدیمی و خسته‌کننده‌ست، باید یه نگاهی به رمز بزرگ لویی چهاردهم بندازید! این رمز نه‌تنها یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های رمزنگاری تاریخ بوده، بلکه یه داستان جالب و پرماجرا هم پشتش بوده.

رمز بزرگ؛ رمز سلطنتی لویی چهاردهم

تصور کنید یه سیستم رمزنگاری داشته باشید که بتونه پیام‌های فوق‌سری رو برای پادشاهان ارسال کنه! این همون چیزی بود که آنتوان و بوناونتور روسیگنول توی قرن هفدهم برای لویی چهاردهم، معروف به «پادشاه خورشید» ساختن. رمز بزرگ به مدت ۲۰۰ سال برای ارسال پیام‌های حساس سیاسی استفاده می‌شده و هیچ‌کس هم نمی‌تونسته رمز اون رو بشکنه!

رمز لویی چطور کار می‌کرد؟

این رمز برخلاف بسیاری از رمزهای قبلی که از ۲۶ حرف الفبا استفاده می‌کردن، از ۵۸۷ عدد استفاده می‌کرد! این اعداد به‌جای حروف الفبا، برای نشان دادن هجاهای فرانسوی طراحی شده بودن و با این روش، پیام‌ها به‌صورت‌ پیچیده‌ای رمزنگاری می‌شدن. یه‌جورهایی می‌شه گفت که این رمز، مادرِ همۀ رمزهای پیچیده بود!

رازهای رمز بزرگ؛ از پیام‌های پادشاه تا رمزگشایی‌های جالب!

یکی از جالب‌ترین پیام‌هایی که با این رمز فرستاده شده بود، مربوط به «مردی در نقاب آهنین» بود. در واقع، این پیام‌ها به‌شدت محرمانه بودن و توسط ایتین بازیری، یکی از بزرگ‌ترین تحلیل‌گران رمز تاریخ، رمزگشایی شدن. ایتین بازیری توی این پیام‌ها دنبال هویت این مرد مرموز بود که توی تاریخ فرانسه معمایی بزرگ به حساب میومد.

شکستن رمز بزرگ نه‌تنها کار سختی بود، بلکه یه بار باعث شد که مری، ملکه اسکاتلند به اعدام محکوم بشه! یه مامور دوطرفه، نامه‌های رمزگذاری شده رو برای مری می‌برد و ازش می‌خواست که برای ملکه الیزابت، رقیبش، نقشۀ ترور بکشه. اما توی این ماموریت، توماس فیلیپس، بزرگ‌ترین رمزشکن انگلستان، موفق شد این نامه‌ها رو رمزگشایی و راز این توطئه رو فاش کنه.

رمز بزرگ لویی چهاردهم فقط یه سیستم رمزنگاری نبود، بلکه یه بخشی از تاریخ پیچیده و جذاب فرانسه بود. این رمز، با تمام پیچیدگی‌هاش، نشون می‌ده که چطور توی طول تاریخ از رمزها برای حفاظت از اطلاعات و قدرت استفاده شده.

5. رمز چرخ جفرسون؛ اختراع بزرگ بنیان‌گذاران آمریکا

توماس جفرسون، یکی از پدران بنیان‌گذار آمریکا، توی دوران انقلاب آمریکا برای حفاظت از نامه‌ها و پیام‌های مهمش از رمزهای جالبی استفاده می‌کرد. جفرسون حتی چندین رمز جدید برای خودش اختراع کرد و یکی از مشهورترینش رمز چرخ جفرسون بود.

چرخ جفرسون؛ یه اختراع خلاقانه برای رمزنگاری

تصور کنید شما یه وردنۀ چوبی دارید که دورش پر از حروف الفباست! این همون چیزی بود که توماس جفرسون برای مخفی کردن پیام‌هاش ازش استفاده می‌کرد. ایدۀ این اختراع از زمانی به ذهن جفرسون رسید که به‌عنوان سفیر آمریکا توی فرانسه خدمت می‌کرد و از دیدن «اتاق‌های سیاه» که برای رمزگشایی نامه‌ها وجود داشت، به فکر افتاد. این «اتاق‌های سیاه» کارشناسانی بودن که نامه‌های پستی رو می‌خوندن و پیام‌های مهم رو رمزگشایی می‌کردن.

برای مقابله با این مشکل، جفرسون یه سیستم جالب اختراع کرد؛ چرخ جفرسون! این چرخ شامل 26 دیسک چوبی بود که همگی روی یه محور فلزی قرار داشتن و حروف الفبا به‌صورت تصادفی روی هر دیسک نوشته شده بودن. به‌این‌ترتیب، وقتی یه پیام رو می‌نوشتید و چرخ‌ها رو جابه‌جا می‌کردید، پیام شما به یه رشتۀ مزخرف از حروف تبدیل می‌شد که فقط با چرخ جفرسون می‌شد اون رو رمزگشاییش کرد. نکتۀ مهم این بود که باید ترتیب حروف چرخ هر دو طرف [رمزگذار و رمزگشا] دقیقا عین هم می‌بود. این‌جوری فرد رمزگشا حروف رو مطابق کدرمزگذاری‌شده (MOYIOMPWKYCINZJPJGJPMCKZPM) و مثل تصویر پایین درست و مرتب می‌کرد. بعد باید سراغ عدد ارسالی کنار کد می‌رفت که توی این مثال عدد 2 هست. ذکر عدد 2 یعنی برای پیدا کردن جواب باید دو تا ردیف پایین‌تر از ردیف ساخته‌شدۀ کد رفت. فرد رمزگشا هم کلمات دو ردیف پایین‌تر رو می‌خوند و می‌شد همون پیام محرمانه! توی این بین اگه این کد و عدد به دست هر کسی میفتاد چون چرخ یکسان رو نداشت نمی‌تونست رمز رو کشف کنه.

جفرسون به سفیر بعدی آمریکا توی فرانسه، رابرت آر. لیوینگستون، توی سال 1802 این رمز رو معرفی کرد و گفت: «من براتون یه رمزی درست کردم که در ابتدا ممکنه سخت به نظر بیاد، اما وقتی که یاد گرفتید، خیلی ساده می‌شه.»

6. کد مورس؛ از تلگراف تا رمزنگاری (Morse code)

برید به اوایل قرن نوزدهم و ببینید که تلگراف چطور دنیا رو تغییر داد! با اختراع تلگراف، ساموئل مورس یه سیستم جدید به نام «کد مورس» درست کرد که انقلابی توی ارسال پیام‌ها به وجود آورد. کد مورس از نقاط و خط‌تیره‌ها استفاده می‌کنه و یه روش ساده و کارآمد برای انتقال پیام‌ها از راه دوره.

اطلاعات بیشتر:

کد مورس چیست و چگونه با آن پیغام مخفی ارسال کنیم؟

برای اینکه یه پیام رو با کد مورس بفرستید، کارمندان واحد تلگراف باید پیام رو به کد مورس تبدیل و از طریق سیم‌های تلگراف به ایستگاه‌های دیگه ارسال کنن. اما یه مشکل بزرگ وجود داشت؛ حریم خصوصی! همه‌چیز به‌صورت عمومی و بدون هیچ‌گونه امنیتی ارسال می‌شد. تا‌حدی‌که یکی از نویسندگان مجلۀ انگلیسی «Quarterly Review» توی سال 1853 گفت: «درحال‌حاضر، ارسال ارتباطات خصوصی از طریق تلگراف به معنای نقض کامل حریم خصوصیه».

از کد مورس نه‌تنها برای ارسال مخفیانۀ پیام‌های سری استفاده می‌شد، بلکه یکی از ویژگی‌های جالبش این بود که توی رکورد طلایی وویجر هم ازش استفاده شده بود! روی این رکورد با کد مورس نوشته شده بود: «Per aspera ad astra» که به معنی «از طریق سختی‌ها به ستاره‌ها» بود.

حریم خصوصی و رمزنگاری توی دوران مدرن

مشکل حریم خصوصی توی تلگراف باعث شد که مردم دوباره دنبال روش‌های رمزگذاری جدید برن و رمزهای قدیمی رو به کار نبرن. مارک فرای می‌گه: «کد مورس اغلب با روش‌های دیگه رمزگذاری ترکیب می‌شه». برای مثال، ارتش آمریکا از رمز قرن پانزدهم Vigenère برای ایجاد دیسک‌های رمزی مخصوص خودشون استفاده کرد.

رمز چرخ جفرسون و کد مورس فقط دو نمونه از روش‌های خلاقانه‌ای هستن که برای حفاظت از اطلاعات و پیام‌های مهم استفاده می‌شن. هر کد و رمز، یه بخشی از تاریخ و فرهنگ بشری رو به نمایش می‌ذاره و دنیای مدرن رو شکل می‌ده!

7. کد انیگما؛ یکی از بزرگ‌ترین معماهای جنگ جهانی دوم (Enigma)

تصور کنید یه دستگاه هم‌زمان هم یه ماشین‌تحریر باشه و هم یه سیستم رمزنگاری فوق‌العاده پیچیده! کد انیگما، همون چیزی بود که توی جنگ جهانی دوم دنیای رمزنگاری رو به هم ریخت! بیاین با هم سراغ این ماشین رمزنگاری اسرارآمیز بریم و ببینیم چطور یکی از بزرگ‌ترین معماهای تاریخ جنگ‌ها رو ساخت!

انیگما؛ از اختراع تا شهرت جهانی

بگذارید از اول شروع کنیم؛ سال 1918، آرتور شربیوس یه اختراع جذاب به نام ماشین انیگما درست کرد. توی اون زمان، این ماشین بیشتر شبیه به یه ماشین‌تحریر ساده به نظر می‌رسید تا یه سلاح جنگی فوق‌سری! اما در واقع، این دستگاه به یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظامی آلمان نازی توی جنگ جهانی دوم تبدیل شد.

ماشین انیگما چطور کار می‌کرد؟

دستگاه انیگما به‌قدری جالب بود که ممکنه فکر کنید در حال تماشای یه فیلم علمی تخیلی هستید! وقتی یه پیغام رو تایپ می‌کردید، این دستگاه به‌طور خودکار اون رو به یه رمز فوق‌العاده پیچیده تبدیل می‌کرد و سپس پیام رو از طریق رادیو ارسال می‌کرد. طرف دیگه که پیغام رو دریافت می‌کرد، با استفاده از یه دستگاه مشابه، پیام رمزگشایی‌شده رو دریافت می‌کرد.

یه رمزنگاری فوق‌پیشرفته

ماشین انیگما خیلی پیچیده و قدرتمند بود. تا سال 1938، هر دستگاه انیگما پنج دیسک اسکرامبلر داشت که به‌وسیلۀ این دیسک‌ها، حروف الفبا به شکل‌های مختلف جابه‌جا می‌شد. این دیسک‌ها باعث می‌شدن که پیام سِری به‌قدری پیچیده باشه که هیچ‌کس نتونه اون رو به‌راحتی رمزگشایی کنه. اما این پیچیدگی یه نقطه‌ضعف هم داشت، کتاب‌های کد روز که توسط ارتش آلمان تولید می‌شدن. این کتاب‌ها شامل تنظیمات روزانه دستگاه بودن و هر 24 ساعت این تنظیمات تغییر می‌کردن. این به این معنی بود که برای شکستن رمز، باید با 150 میلیون میلیون ترکیب مختلف سروکار می‌داشتید!

چطور رمز انیگما شکسته شد؟

حالا فکر ‌می‌کنید چطور این رمز شکسته شد؟ اینجا داستان آلن تورینگ، ریاضی‌دان نابغه، مطرح می‌شه. آلن تورینگ با طراحی یه ماشین تحلیل رمز به نام «بمب»، موفق شد رمز انیگما رو بشکنه و پیام‌های محرمانۀ نازی‌ها رو رمزگشایی کنه. این موفقیت به متفقین کمک کرد تا به نازی‌ها پیروز بشن و در عین حال بخش بزرگی از تاریخ جنگ جهانی دوم رو تغییر بدن.

ماشین انیگما به‌خاطر پیچیدگی و قدرتش به یکی از نمادهای رمزنگاری توی تاریخ تبدیل شد و هنوز هم توی موزه‌ها و کتاب‌ها به‌عنوان یه شاهکار تکنولوژیک مورد توجه قرار می‌گیره!

8. گویندگان کد ناواهو؛ رمزنگارانی که ژاپنی‌ها رو گیج کردن!

تصور کنید یه رمزنگاری به‌قدری پیچیده و هوشمندانه باشه که حتی تجزیه‌گران حرفه‌ای هم نتونن بهش دست پیدا کنن! این همون داستان گویندگان کد ناواهو توی جنگ جهانی دومه. بیاین با هم به دنیای این رمزنگاری منحصر‌به‌فرد و قهرمانان اون سفر کنیم!

ناواهوها؛ از قبیله‌ای کوچک به قهرمانان جنگ جهانی دوم

توی جنگ جهانی دوم، وقتی که تفنگداران دریایی آمریکا دنبال یه رمز فوق‌العاده برای حفاظت از پیام‌های نظامی خودشون بودن، به یه زبان بومی و کمتر شناخته‌شده به نام ناواهو روی آوردن. چرا؟ چون این زبان، هم پیچیده و هم نانوشته بود و به نظر می‌رسید که بهترین گزینه برای ایجاد یه رمز ناگسستنی باشه! ناواهو در اصل یه منطقۀ ‌خودمختار توی شمال شرقی آریزونا بود که توسط سرخ‌پوستان بومی آمریکا اداره می‌شد. ناواهو رو می‌شه با جمعیت 220 هزار نفری که داره، دومین قبیلۀ بزرگ سرخ‌پوست آمریکایی به‌حساب آورد.

چطور کد ناواهو کار می‌کرد؟

سپاه تفنگداران دریایی ۲۹ عضو از ملت ناواهو رو به‌عنوان «گویندگان کد ناواهو» استخدام کرد. این افراد با استفاده از زبان بومیشون، یه سیستم رمزگذاری فوق‌العاده ایجاد کردن. کد ناواهو با استفاده از واژه‌های معمولی از زبان ناواهویی برای تبدیل پیام‌های نظامی به کدهای پیچیده طراحی شد. مثلا توی این کد، کلمه «دولت» به معنی «هواپیما» بود و«گراز» به معنی «تانک»! این زبان رمز به‌قدری قوی و پیچیده بود که توی طول جنگ جهانی دوم، دشمن نتونست به‌هیچ‌وجه به کدهای اون دست پیدا کنه.

پیروزی‌های بزرگ با کد ناواهو

این کد شگفت‌انگیز توی عملیات‌های مهمی توی اقیانوس آرام مثل نبرد ایوو جیما به کار رفت. جالبه که فرای می‌گه: «پس‌از جنگ، رئیس اطلاعات ژاپن اعتراف کرد که اون‌ها کدهای نیروی هوایی ایالات متحده رو شکستن، اما با کد ناواهو به‌شدت شکست خوردن». این کد تا سال 1968 به‌صورت فوق‌سری باقی موند و حتی بعداز جنگ هم به‌عنوان یه راز نظامی نگهداری می‌شد!

ناواهوها و رمزنگاری توی جنگ‌های جهانی

جالب اینجاست که ناواهوها تنها بومیان آمریکایی نبودن که توی جنگ‌ها از زبان‌های خودشون برای رمزنگاری استفاده کردن. توی جنگ جهانی اول، حداقل پنج قبیله مختلف ازجمله Choctaw زبان‌های مادریشون رو برای انتقال اطلاعات محرمانه به کار بردن.

چرا کد ناواهو این‌قدر مهم بود؟

کد ناواهو نه‌تنها یه رمز فوق‌العاده توی جنگ جهانی دوم بود، بلکه نشون داد که زبان‌های بومی و فرهنگ‌های محلی می‌تونن به شکل‌های جدیدی به امنیت و استراتژی نظامی کمک کنن. این کد به‌عنوان یکی از موفق‌ترین نمونه‌های رمزنگاری توی تاریخ شناخته می‌شه.

اینکه کد ناواهو با استفاده از زبان مادری بومیان آمریکا ساخته شد، به‌وضوح نشون می‌ده که مهارت‌های زبانی و فرهنگی می‌تونن به ابزارهای قدرتمند توی جنگ‌ها تبدیل بشن!

جمع‌بندی

خب، حالا که با ۸ رمز بزرگ تاریخ آشنا شدید، فهمیدید چطور این کدها و رمزها تاریخ رو شکل دادن و به پیروزی‌ها و شکست‌های بزرگ کمک کردن. الان شاید از خودتون بپرسید «چه ارتباطی بین این رمزها و دنیای امروز وجود داره؟» بذارید با یه سوال شما رو به دنیای معماهای امروز ببریم. تا حالا تجربه این رو داشتید که توی یه اتاق دربسته با رمزها و معماهای پیچیده دست‌و‌پنجه نرم کنید؟

اتاق فرار (Escape Room) دروازۀ یه دنیای جدید از معماها و رمزها رو، به‌روی شما باز می‌کنه. توی این اتاق‌ها، شما و تیم‌تون باید از پس چالش‌های فکری، معماهای پیچیده و رمزهای مخفی مختلف بربیاید تا بتونید از اونجا فرار کنید. همون‌طور که رمزهای بزرگ تاریخ سرنوشت ملت‌ها رو تغییر دادن، شما هم می‌تونید توی اتاق فرار با فکر و همکاری به معماها غلبه و به پیروزی‌های شخصی دست پیدا کنید. حالا نوبت شماست؛ حل معما و رمزگشایی کدهای مخفی خوش بگذره!